Sự thật đằng sau câu hỏi "Thực tập sinh Việt Nam ở Nhật Bản có bị lợi dụng?"

Những ngày gần đây, một số tờ báo Việt Nam dẫn nguồn từ truyền thông Nhật Bản cho rằng nhiều thực tập sinh Việt Nam bị lợi dụng sức lao động, thậm chí bị gọi là “lao động kiểu nô lệ” hoặc bị nghi ngờ bị ép làm việc trong môi trường độc hại như khu vực nhiễm phóng xạ. Vậy thực tế có đúng như vậy không?

Hiện nay, Nhật Bản là một trong những thị trường thu hút đông lao động Việt Nam nhất. Riêng năm 2022, có hơn 54.500 thực tập sinh Việt Nam sang Nhật, tăng hơn 136% so với năm 2016. Tổng số thực tập sinh người Việt tại Nhật đã vượt mốc 100.000 người, cao nhất trong các quốc gia phái cử.

Về mặt chính thức, chương trình thực tập sinh kỹ năng được thiết kế với mục tiêu chuyển giao kỹ thuật, đào tạo tay nghề. Năm 2022, Việt Nam và Nhật Bản đã ký Bản ghi nhớ hợp tác (MOC), nâng thời hạn thực tập từ 3 năm lên 5 năm, đồng thời tăng cường giám sát chất lượng đào tạo.

Tuy nhiên, trên thực tế vẫn tồn tại nhiều vấn đề. Một số cuộc điều tra của báo chí Nhật Bản cho thấy có tình trạng ép làm thêm giờ, trả lương thấp hơn quy định, cắt xén lương với lý do tiền nhà ở, không đóng đầy đủ bảo hiểm. Ở một số ngành như dệt may, xây dựng và nông nghiệp, còn xuất hiện hiện tượng tai nạn lao động bị che giấu, hộ chiếu bị giữ lại để ngăn thực tập sinh bỏ trốn, thậm chí có hành vi bạo lực và quấy rối.

Ngoài ra, chi phí đi Nhật theo quy định phải công khai minh bạch, nhưng thực tế nhiều công ty môi giới thu phí chênh lệch lớn, kèm theo các khoản “phí ngoài luồng”, khiến người lao động gánh áp lực nợ nần và buộc phải làm việc trong điều kiện bất lợi.

Dù vậy, ở chiều ngược lại, nhiều thực tập sinh sau khi về nước vẫn đánh giá tích cực về chương trình. Nhờ mức thu nhập từ 28–36 triệu đồng/tháng, không ít người đã tích lũy được vốn, cải thiện đời sống, mở cơ sở kinh doanh hoặc được tuyển dụng vào các doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam.

Thực tế cho thấy, chương trình thực tập sinh tại Nhật Bản vừa có cơ hội, vừa tồn tại rủi ro. Nếu được triển khai đúng mục tiêu và kiểm soát chặt chẽ về quyền lợi người lao động, đây vẫn là con đường giúp nhiều lao động Việt Nam nâng cao tay nghề và thay đổi cuộc sống. Đặc biệt từ năm 2022, Nhật Bản mở rộng tiếp nhận trong các lĩnh vực điều dưỡng, hộ lý, nông nghiệp và thủy sản, tạo thêm nhiều cơ hội cho lao động nữ Việt Nam.